పాకిస్థాన్ ఎదుర్కొంటున్న తీవ్ర ఆర్థిక ఇబ్బందులు ప్రపంచానికి సుపరిచితమే. ఇటీవలి సంవత్సరాలలో, ఆ దేశం ఆందోళనకరమైన ద్రవ్యోల్బణం, విదేశీ మారక నిల్వల నిరంతర సంక్షోభం, పెనుభారంగా మారిన అప్పులతో సతమతమవుతోంది. ఈ సమస్యలు విస్తృత నిరుద్యోగం, పేదరికం పెరుగుదల, ఉగ్రవాద దాడులు, వాటిని ఎదుర్కొనేందుకు జరుగుతున్న సైనిక కార్యకలాపాల మధ్య నలిగిపోతున్న ప్రజల దైనందిన జీవితాన్ని మరింత దుర్భరం చేశాయి. ఈ దయనీయ పరిస్థితి, అంతర్జాతీయ ద్రవ్య నిధి (ఐఎంఎఫ్) విధించిన కఠిన ఆర్థిక పొదుపు చర్యల ప్రభావం ప్రజలపై తీవ్రంగా ఉన్నప్పటికీ, పాకిస్థాన్ భారీ సైనిక వ్యవస్థ మాత్రం ఎలాంటి ప్రభావానికి లోనుకాకుండా, జాతీయ ఆర్థిక వ్యవస్థలో తన వాటాను క్రమంగా పెంచుకుంటోంది.
సైన్యం ఆర్థిక విస్తరణ
పాకిస్థాన్ దేశీయ వ్యవహారాలలో సైన్యం పాత్ర కేవలం రాజకీయాలు, విదేశాంగ విధానాలకే పరిమితం కాలేదు. ఆర్థిక రంగంలోకి కూడా ఇది గణనీయంగా విస్తరించింది. ప్రాథమికంగా, సైన్యం దేశ స్థూల జాతీయోత్పత్తి (జీడీపీ)లో సింహభాగాన్ని పొందుతోంది. గత ఆర్థిక సంవత్సరానికి పాకిస్థాన్ రక్షణ వ్యయం జీడీపీలో 2.3 శాతంగా ఉంది. ఇది భారత్, చైనా, యూరోపియన్ యూనియన్ దేశాల కంటే ఎక్కువ కావడం గమనార్హం.
ఒక ప్రముఖ బిజినెస్ పోర్టల్ అధ్యయనం ప్రకారం, 2017 నుంచి 2025 ఆర్థిక సంవత్సరాల మధ్య పాకిస్థాన్ రక్షణ బడ్జెట్ వార్షిక వృద్ధి రేటు 12.6 శాతంగా ఉండగా, భారత్‌లో ఇది 8 శాతంగా ఉంది. దీనికి విరుద్ధంగా, విద్య, ఆరోగ్య రంగాలకు పాకిస్థాన్ జీడీపీలో వరుసగా కేవలం 2 శాతం, 1.3 శాతం మాత్రమే కేటాయించడం ఆందోళన కలిగిస్తోంది.
‘మిల్‌బస్’: సైనిక వ్యాపార సామ్రాజ్యం
ఇంతేకాకుండా, సైన్యం ఒక విస్తృతమైన ప్రైవేటు వాణిజ్య సమ్మేళనాన్ని అభివృద్ధి చేసింది. దీనిని ప్రముఖ విద్యావేత్త అయేషా సిద్దిఖా తన ‘మిలిటరీ ఇంక్2: ఇన్‌సైడ్ పాకిస్థాన్స్ మిలిటరీ ఎకానమీ’ అనే పుస్తకంలో ‘మిల్‌బస్’ (సైనిక వ్యాపారం)గా అభివర్ణించారు. ఫౌజీ ఫౌండేషన్, ఆర్మీ వెల్ఫేర్ ట్రస్ట్, షాహీన్ ఫౌండేషన్, బహ్రియా ఫౌండేషన్, అత్యంత వివాదాస్పదమైన డిఫెన్స్ హౌసింగ్ అథారిటీ (డీహెచ్ఏ) వంటి వాణిజ్య సంస్థల నెట్‌వర్క్ ద్వారా సైన్యం రియల్ ఎస్టేట్, బ్యాంకింగ్, తయారీ, వ్యవసాయం, షిప్పింగ్, విద్య, మీడియా వంటి అనేక రంగాలలో పాతుకుపోయింది. కొన్ని అంచనాల ప్రకారం, దేశంలోని సుమారు 12 శాతం భూమి సైన్యం నియంత్రణలో ఉందని తెలుస్తోంది.
విమర్శలు, వివాదాలు
సైన్యం, దాని మద్దతుదారులు తాము ఆర్థిక కార్యకలాపాలలో వృత్తి నైపుణ్యం, స్థిరత్వం, సామర్థ్యాన్ని ప్రతిబింబిస్తామని వాదిస్తున్నప్పటికీ, అనేక మంది విమర్శకులు ఈ సైనిక ఆధిపత్యం యొక్క గుత్తాధిపత్య, విస్తృత, అపారదర్శక స్వభావాన్ని ప్రశ్నిస్తున్నారు. రక్షణ శాఖ ఆధ్వర్యంలోని పరిశ్రమలు స్థానిక పోటీని, ప్రైవేటు సంస్థలను అణచివేస్తూ, పన్ను రాయితీలు, కనిష్ఠ నియంత్రణ పర్యవేక్షణల నుంచి ప్రయోజనం పొందుతున్నాయని వారు ఆరోపిస్తున్నారు.
రక్షకుడికి, లాభార్జనపరుడికి మధ్య ఉన్న హద్దును చెరిపివేయడం ద్వారా, సైన్యం ప్రజా సంక్షేమం, మార్కెట్ సమానత్వ సూత్రాల కంటే వ్యూహాత్మక ప్రయోజనాలకు, సొంత వాణిజ్య లాభాలకు ప్రాధాన్యత ఇస్తోందని విమర్శలు వెల్లువెత్తుతున్నాయి. డీహెచ్ఏ వ్యాలీ ఇస్లామాబాద్ మోసం వంటి కొన్ని సంస్థలు అవినీతి కుంభకోణాలలో చిక్కుకున్నప్పుడు, లేదా సింధు నది కాలువల ప్రాజెక్టు వంటి వాటిలో ప్రజా ప్రయోజనాలను విస్మరించినప్పుడు ఈ ఆందోళనలు మరింత తీవ్రమవుతున్నాయి.
